(λεζάντα): Η ιστορία του μυθιστορήματος, του κατεξοχήν λογοτεχνικού είδους της νεωτερικότητας, βαδίζει σε τετραγωνίδια παράλληλα με την ιστορία του σκακιού. Παρόλο που μορφικά το σκάκι αντανακλά μια κοινωνική πραγματικότητα φεουδαλική, με σαφώς ορισμένους κοινωνικούς ρόλους, η στροφή από τον «κόσμο του περίπου στο σύμπαν της ακρίβειας», το καθιστά συνώνυμο της επέλασης του ορθού λόγου, της υπολογισιμότητας ως αρχής οργάνωσης του βίου, της ελεύθερης δημιουργίας.
Καθόλου τυχαίο έτσι που στο Γαργαντούας και Παντακρουέλ είναι που γίνεται η πρώτη αναφορά στην κίνηση του ροκέ, στην συνδυασμένη μετακίνηση πύργου και βασιλιά κατά το άνοιγμα, αυτή που τόσο πολύ γοήτευε την Ανιές, την ηρωίδα της κουντερικής Αθανασίας.Και στον Δον Κιχώτηθα γίνει η πρώτη κοινωνιολογική αντιστοίχιση πεσσών και κοινωνικών ρόλων: «Είναι ακριβώς όπως στο σκάκι: κάθε πεσσός έχει ένα ιδιαίτερο έργο στη διάρκεια του παιγνιδιού, και όταν τελειώνει το κάθε τι αναμειγνύεται, εξισώνεται, χάνει την αξία του και συνήθως μπαίνει στο περιθώριο, όπως ένα πτώμα στον τάφο».
Μερικούς αιώνες αργότερα, την εποχή των Φώτων, ο Ντιντερό θα τοποθετήσει το σκάκι στον διάκοσμο όπου θα λάβει χώρα Ο ανιψιός του Ραμό,το ορμητικό μυθιστόρημα, η πολυεδρικότητα του οποίου προαναγγέλει τη μεταμοντέρνα κριτική των άκαμπτων ταυτοτήτων. Στο Καφέ ντε λα Ρεζάνς,λοιπόν, ο διάλογος συνυπάρχει με τον επί ίσοις όροις ανταγωνισμό επί της σκακιέρας. Η τυπική ισότητα ευκαιριών που ευαγγελίζεται η αστική τάξη βρίσκει στο σκάκι την έκφρασή της, σοβαρή και παιγνιώδη ταυτόχρονα σαν τις μουσικές δημιουργίες του Φιλιντόρ, του συνθέτη που υπήρξε και μέγας σκακιστής. Στο ίδιο παιγνιώδες κλίμα της αστικής ευφορίας θα χρησιμοποιηθεί το σκάκι από τον Λιούις Κάρολ έναν αιώνα αργότερα στο Η αλίκη μέσα στον καθρέφτη, θυμίζοντάς μας μάλιστα ότι κάποτε τα μαύρα κομμάτια ήσαν κόκκινα
…………………………………..